Mijn moeder werd onlangs 88 jaar, en natuurlijk zocht ik haar op. Ze lijdt aan een vorm van vasculaire dementie, wisselend helder en in de war. Zij weet dat ik bezig ben met hun brieven en ik probeer, waar ik openingen zie, haar erbij te betrekken. Ik vertel leuke dingen die zij elkaar schreven of vertel wat mijn vader haar schreef, want ik kom nu in de fase waar haar brieven abrupt eindigen, ze zijn verdwenen en het is niet te achterhalen waarom, wanneer of hoe.

Mijn vader beschrijft uitgebreid de eerste stop in Indië, bij Sabang, Sumatra. Twee dikke brieven, ieder elf kantjes maar liefst. Wat geniet hij, ondanks dat de oorlog er veel vernielingen achterliet. De olietanks voor het scheepvaartverkeer zijn bijvoorbeeld afgebrand en ingestort, een dominant plaatje in een klein dorp stel ik me voor. Hij ziet en beschrijft veel, met oog voor detail en de manier waarop hij schrijft is bewonderend, respectvol, fijn.

 

Ik lees de brieven, zoals mij vaker overkomt, per ongeluk niet in chronologische volgorde, tussen de eerste en de tweede brief van de aankomst, lees ik eerst enkele brieven waarin hij al gesetteld is min of meer, ik vermoed in Batavia.

 

Toen ik de brieven sorteerde heb ik ze op volgorde van de nummers op de enveloppen, in schoendozen gezet, perfecte archiefdozen. Ik wil de brieven, met enveloppen, in originele staat met adres, postzegel en al, intact houden.

 

Het blijkt dat de nummering niet altijd klopt en zo komen er tijdsprongen. Niet alle brieven zijn van data voorzien. Soms zit er, achteraf beredeneerd, minstens een gat van een jaar tussen de voorgaande brief uit de schoendoos en de brief die ik op dat moment onder ogen heb.

Ik vind het niet erg. Herinneringen springen ook vaak van hot naar her. Vertellingen net zo goed. Gedachten ook. Het is een actieve beweging.

 

Ik was erg benieuwd naar zijn eerste indruk van Indië, en in eerste instantie vond ik zijn beschrijving levendig maar vrij kort. Ik was teleurgesteld toen ik de opvolgende brief las, daar zat duidelijk een gat en in dat gat was dan ook de aankomst in Batavia gevallen.

 

Ik vond het jammer dat ik met deze sprong zijn eerste indruk vrij summier aantrof. Des te meer was het een verrassing toen er een tweede brief van die allereerste indruk was, met zoveel liefde en oog voor zijn omgeving geschreven. Hoe ze zwommen in een koel en fris natuurzwembad waar het water van uit de bergen wordt aangevoerd en zo over de opstaande rand weer verdwijnt. Alsof het een high design hotelzwembad is, toen daar met puur natuur aangelegd.

 

De verkoop van vele vruchten, winkels die aan de voorkant open zijn. Zoals ik ze zag tijdens de Bali/Java-vakantie. Wat ben ik blij dat ik daar was, kan ik straks vast allerlei zaken herkennen in zijn brieven, omdat ik ze zelf zag.

 

Later, wanneer ik weer bij mijn moeder ben op een rustiger moment, kan ik die aankomst misschien aan haar voorlezen. Tot nu toe heb ik nog niets uit de brieven voorgelezen. Er over praten is nog wat anders dan een stukje voorlezen. Haar helderheid duurt langer wanneer ze geestelijk geprikkeld raakt, doordat je leuke dingen vertelt bijvoorbeeld. Maar kan plots wegdraaien bij iets wat te heftig is of te dichtbij komt. Voorzichtig zijn.

 

 

Nog een fotoboek met foto’s uit Indië

 

 

Ik vroeg haar of zij weet heeft van een dagboek. Naast de uitgebreide brieven houdt mijn vader ook nog een dagboek bij, schrijft hij. Wij kennen dat dagboek niet, het zat niet achter slot en grendel bij de brieven in het theemeubel, het is nooit ter sprake gekomen, nooit gezien. Hij schrijft er wel over en dat intrigeert me natuurlijk mateloos, waar is het.

 

Tegen beter weten in, ook mijn moeder weet niet van een dagboek, zocht ik toch in het dressoir, de enige eigen kast die mijn moeder op haar kamer heeft. Daar vond ik uiteraard geen dagboek maar wel nog een fotoboek uit die tijd. Die herken ik, vanzelfsprekend, het lag altijd bij de fotoboeken in hetzelfde kastje, vol herinneringen, waar ook nu nog fotoboeken in liggen. Hoe is het mogelijk dat deze nu opduikt en dat ik het bestaan ervan was vergeten.

 

De kaft is versierd met een aquarel, ongetwijfeld van mijn vaders hand. Wat een waardevolle vondst. De foto’s komen op eerste gezicht bekend voor, ik zag ze uiteraard eerder, maar er zijn misschien ook wel veel dubbele afdrukken, sommige in het rode fotoboek, andere in het groene doosje. De Boer  en M.G. hebben me inmiddels wegwijs gemaakt in wat er op de foto’s te zien is. Een begin, ik moet me er nog verder in verdiepen.

 

En het dagboek? In de loop van de brieven lees ik ongetwijfeld dat hij het bijhouden opgaf, immers, met zoveel brieven aan mijn moeder, waar haalt hij de tijd vandaan om ook dat nog te doen? Dat verwacht ik min of meer tegen te komen.

 

Aan de andere kant kan het zijn dat hij daar de dingen inschreef die hij mijn moeder niet wilde of kon schrijven. Maar, in dit stadium, in deze beginfase, is daar nog geen sprake van. Hij schrijft haar alles en vraagt haar ook hem alles te schrijven. Dat is immers waar ze samen zijn.

Hoe sterk ze daar in zijn ontroert me steeds zo. Wat een kracht spreekt daar uit.

Wat het dagboek betreft, waar het gebleven is, de tijd en vordering met lezen biedt uitkomst hoop ik.

 

 

Angstvisioenen in de nacht, te laat begonnen?

 

Na mijn moeders verjaardag ga ik langs bij P.J. Inmiddels traditie,  wanneer ik bij mijn moeder in hoog Friesland ben geweest, afzakken richting thuis, maar eerst, in zuidelijk Friesland afsluiten met een bezoek aan P.J.

 

Hij verwachtte me min of meer want hij weet wanneer mijn moeder jarig is. We hadden alle tijd, ik overnachtte bij een zus en was er al rond koffietijd. Friese oranjekoek bij de koffie. Een uitgebreide lunch, soep uit de magnetron, heet pannetje en koude soep, snel verholpen, zalmfilet en zalmsalade, aan een klein keukentafeltje. We praten.

 

Hij is bezig met zijn tweede boek, dat moet gaan over hoe het is om onverwacht en onvoorbereid in een guerrillaoorlog terecht te komen.

Hij zegt ik ben te laat begonnen, ik krijg nu ineens ’s nachts angstvisioenen. De schrik slaat me om het hart, kan hij dan toch uiteindelijk zijn verhaal niet kwijt, hij die al een eerste boek schreef voor zijn kinderen en familie?

 

Ik denk het is te laat wanneer hij zegt het is te laat. Maar in de loop van het gesprek, vertelt hij en vertelt, sommige dingen hoorde ik eerder maar nu weer dieper. Hij zegt je hebt genoeg voor tien boeken. Maar zo is het niet, alles wat hij vertelt komt in zijn eigen boek en dat zeg ik, ik vraag geef je het op?

 

Welnee, de kwestie is dat hij met twee boeken bezig is, eentje gaat over de fusillade van zijn broer in de tweede wereldoorlog met alle gevolgen van dien, onderzoek van dien want de lichamen van hem en mede slachtoffers zijn nooit gevonden.

 

Dat naast zijn eigen verhaal in een vervolgboek. En hij is laat, de gezondheid laat het vaak afweten, hij heeft moeite om de puzzelstukken in elkaar te steken. Aan het einde van het bezoek wordt duidelijk dat het zeker zijn bedoeling is om alle twee af te maken.

 

Een pak van mijn hart, hij wil ze en maakt ze beide af. Alleen ’s ochtends aan zijn eigen verhaal, vooral niet te laat doorgaan want dan is het hommeles in de nacht.

 

En ik bied nog maar eens aan, als je hulp wil? Hij weet me te vinden, we houden contact.