Gedachten over de toekomst, een mokerslag
Mijn ouders schrijven de afgelopen maanden veel over hoe het straks zal gaan wanneer mijn vader weer thuiskomt. Zij zijn het lang niet over alles eens. Mijn vader wil liever niet zijn vak als huisschilder oppakken en zeker niet samen met zijn vader Wynsen Bruinsma, ook huisschilder omdat er dan te weinig inkomsten zijn voor twee huishoudens. Hij vertrekt liever uit hun geboorteplaats Raard, waar ook beide grootouderparen wonen. Hij ziet er geen toekomst voor zijn gezin. Zij blijft liever in de buurt van haar ouders wonen.
Tijdens mijn vaders verblijf in Indië woont mijn moeder met mijn oudste broer en zus in bij haar ouders Wieger en Betsche Venema. Zij ondervindt regelmatig botsingen vooral met haar moeder en zij snakt naar een eigen huishouden. Haar grote vrees is dat zij, wanneer mijn vader toch schilder blijft in Raard, zij met haar gezin bij haar schoonouders in komt te wonen.
Waar zij het beiden over eens zijn is dat naast mijn oudste broer en zus nog twee kinderen welkom zijn maar dat het dan wel genoeg is. Alle kinderen zijn een gods wonder én een godsgeschenk. Er is niets wat je kunt of mag doen om een godswonder te voorkomen, of deze wens uit kan komen is maar zeer de vraag.
Als jongste van acht kinderen kan ik verzekeren dat de laatste wens niet is uitgekomen. Alle andere ook niet. Mijn vader werd huisschilder in Raard, zijn vader hielp mee. Mijn ouders woonden met mijn Pake en Beppe Wynsen en Aafke in een huis. Wie erbij wie inwoonde maakt in de dagelijkse omgang niet uit. Het duurde nog jaren voordat het huis werd opgesplitst zodat er eindelijk sprake kon zijn van twee gescheiden huishoudens.
Dat is de achtergrond van mijn ouders toekomstgedachten in de brieven.
Pake Venema sterft in maart 1948
Mijn pake Wieger Venema was een geliefd man. Opmerkelijk, als enige SDAP-er in de wijde omgeving. Hij bekeerde zich door het grote geloof van beppe Betsche Venema en deed op late leeftijd belijdenis in de Hervormde kerk op de terp van Raard. Een echte kerkganger is hij nooit geworden.
Mijn moeder had regelmatig aanvaringen met haar moeder, over de opvoeding van de kinderen vooral. Met haar vader had zij nooit problemen. Hij was met zijn rust een grote steun voor haar.
Als kinderen wisten wij natuurlijk dat pake Venema vrij jong op 59-jarige leeftijd is overleden aan een hartstilstand. Mijn moeder vond hem in het bûthús (koeienstal).
Op een gegeven moment vond ik een brieffragment waarop mijn vader aan mijn moeder vraagt hoe het met Pim is, of hij pake ook mist. Verder kon ik er niets uit opmaken, niet waar het thuishoorde in de tijd en ook niet wat er gebeurd kon zijn, misschien had mijn broer ergens gelogeerd, het bleef in mijn hoofd rondspoken.
Totdat ik in de tweede helft van maart 1948 aankom en tegen de mokerslag die 69 jaar geleden is uitgedeeld aanloop.
Dat het zich afspeelde in de periode dat mijn vader in Indië zat wisten wij niet. Mijn vader mag niet naar huis voor de begrafenis. Mijn vader blijft nog tot december 1949 weg.
Mijn moeder heeft het nooit over deze zware klap gehad. Een mokerslag
Fotohandel
Mijn heerlijke lievelingen, eerst weer met jou praten. Je schreef dat je twee brieven van mij ertussenuit mist. Had ik daar negatieven in verstuurd, ik ben de tel kwijt. Heb ik daarna nog weer negatieven verstuurd? Ik geloof van wel. Heb er nu weer 8, ik zal ze opnieuw nummeren anders zit er kop nog staart aan.
Het meeste geld van de grote fotoronde (Fotohandel en Wapenbroeders, een leven van grote contrasten) heb ik al binnen en de rest komt met de uitbetaling van het salaris aan de jongens. Voorlopig ben ik uitgeknipt maar ik laat weer een rolletje uit Batavia of Bandoeng meenemen.
Heb jouw zakboekje ontvangen meiske, een dikke tút daarvoor. Ik schrijf er in het kort mijn dagelijkse belevingen in.
Naar Tjikaoen? Ik laat mij de kaas niet van het brood eten
De kapitein zei dat H. of ik vijf dagen naar Tjikaoen moet omdat J. zolang naar een buitenpost gaat. Wij moesten zelf maar uitmaken wie van ons gaat. H. zat in de piepzak, ik wist dat hij hemel en aarde zou bewegen om hier te blijven. Hij houdt er terdege rekening mee dat de opper niet terugkomt (Nieuwe opper? Zuipt te veel en vreet te weinig). Hij slooft zich uit en doet vaak net alsof alles hier op hem draait. Het loopt ook prima hoor, ook de klusjes die hij zolang van de opper overneemt. Hij is als de dood dat hij hier weg moet.
H-tje zat aan tafel te zuchten en zei ik zie er tegenop en heb er de schurft aan enz. Nou knaap, ik ook. Hoe moet het dan? Heel eenvoudig even loten met een paar luciferprikjes. Ik voelde hem nadenken hoe hij dat fiksen moest en ja hoor, even later kwam hij met een nieuw doosje lucifers aan, wie het dichtst in de buurt raadt hoeveel erin zitten blijft hier.
Gooi er eerst de helft maar uit zei ik, dan hoeven we die niet allemaal te tellen. In plaats daarvan gooide hij er een stuk of 15 uit, wat zo op het eerste gezicht makkelijk te schatten was en moest ik eerst raden. Ik zei 45, hij 40. Laat er bij het tellen meer dan 50 inzitten, hij was de klos. Hij was ook nog zo stom om te zeggen dat hij dacht dat er altijd 50 stuks inzaten. Eerlijk is eerlijk, ik heb niets laten blijken.
Hij was woest, heeft in de cantine net zolang gewacht tot de kapitein terugkwam om te vragen of het niet anders kon. Hij kreeg het zover dat Tjikaoen het een paar dagen zonder wachtmeester moet redden.
Ik heb het zaakje door en laat hem zijn gang gaan en als het zo nu en dan te bont wordt kaffer ik ook een keer. Ik laat mij de kaas niet van het brood eten.
Muziek- en cabaretgezelschap Kilema Hawaians
Laatst was het muziek- en cabaretgezelschap Kilema Hawaians, drie heren en een stel, die het eerder zo naar hun zin hadden, hier weer.
H. zou de dorpsbios op orde brengen, ik was met een stel voetballers naar Soebang. Stom van hem dat hij een bok schoot door de kapitein in het bijzijn van burgers en militairen een antwoord te geven dat kant nog wal raakte. Het ging over zitplaatsten. Enkele jongens hadden nog geen plaats en de kapitein wenkte ze naar voren waar nog een paar plaatsten vrij waren. H. protesteerde, als u het dan beter weet bemoei ik mij er niet meer mee. De kapitein die toch al veel van hem moet slikken werd giftig.
De muziek was mooi en de imitator was onverbeterlijk. Hij deed allerlei geluiden na. Als je niet keek had je niet door dat hij het was. Hij zong precies als een kereltje van drie jaar over Jacob Hamel, van voor de oorlog. Enig en we hebben gebruld.
Niet dat ik zo’n beste ben maar zo ging het
Na afloop dreigde het ontruimen in de hobbel te lopen. Ik rekende erop dat H. jongens aangewezen had maar hij smeerde hem en ging naar bed. Ik heb het zaakje met vier jongens gefikst, het kostte nog wat zweetdruppeltjes. Heb nog even gekeken of de heren al ophoepelden maar ze zaten nog te borrelen, ik liet de kapitein maar met rust en heb nog wat met de wacht gekletst in de maneschijn.
Heb het gezelschap vanochtend in de kantine koffie en koek aangeboden en nog even gezellig gekletst. Gelukkig ontfermde de cantine zich over mijn beurs en ging het uit de cantinekas.
Niet dat ik zo’n beste ben maar zo ging het.
Eerste dag afsluiting, kon het Onze vader niet bidden
Heb de eerste dag afsluiting achter de rug. Het ging hoor maar ik was erg zenuwachtig. Ik kon ineens het Onze vader niet bidden, het ging toch maar ik zat te trillen van de zenuwen. We hielden het hier op de kamer, tot ergernis van H. De kamer die ik ervoor inrichtte had nog geen licht. Ik ben blij dat ik het gedaan heb.
Ze hebben de bloemetjes buiten gezet, syfilis met blauwe en groene vlekken
Het is een goed teken dat niemand van jouw moedercursus gehoord had dat het Groene Kruis ook een consultatiebureau voor geslachtsziekten heeft. Een veel gezondere samenleving dan hier.
Een van de ergste soorten die hier veel voorkomt is syfilis. Die werkt in verschillende stadia. Als er niks aan gedaan wordt vreet de ziekte zich door en verstoort de hele huid, later komen en blauwe en groene vlekken.
In dokters termen, hij heeft de bloemetjes buiten gezet en ze slaan dan inderdaad door op de huid. Een vieze, gore gelaatskleur, zweren, knobbels op de gewrichten. Dan zijn de zenuwen aan de beurt met slapheid, trillerigheid en verlamming totdat het de hersenen aantast. Het hele lichaam wordt soms langzaam in verloop van jaren aangetast en gesloopt tot de dood erop volgt.
Genezing is mogelijk maar duurt lang en er is jarenlange controle van de dokter nodig. Vaak openbaart de ziekte zich na genezing, zonder contact met een besmet iemand, zich opnieuw. Vooral in de afgelopen oorlog, velen zijn behandeld en ogenschijnlijk genezen maar een klein restje is immuun geworden voor de geneesmiddelen. Brengt zo iemand de ziektekiemen over dan is de volgende nog moeilijker te behandelen.
Geslachtsomgang tijdens deze ziekte heeft vaak kinderen met een afwijking tot gevolg.
Aan de plaatjes aan de muur bij het tampatje kent men de soldaat, funeste invloed van pin-ups
Een aardig snoetje en figuurtje helpt in de regel mee, dan kunnen ze zich helemaal uitleven. Een lelijke griet wekt niet die hartstocht op. Wat ook een funeste invloed heeft zijn de foto’s van de bijna naakte pin-up girls. Bij het zien daarvan komt de hartstocht boven. Dat is erg voor de zwakken maar soms ook voor de sterken. Goede lectuur en tijdschriften zijn uitstekend maar sommige jongens zijn geabonneerd op de Lach met vuile moppen en prenten. Ook verschijnen hier Engelse bladen met half naakten en helemaal naakten in alle standen en houdingen.
Ik zag een foto in de Lach, het is nog heel netjes, ik zal hem sturen dan kun je begrijpen dat het invloed op velen heeft.
Als ik nog vrij was schat zou het mij misschien ook aanvreten maar nu ik mijn heerlijk eigen vrouwke heb met zoveel onbegrijpelijke diepe liefde doet het mij geen kwaad. Als je dan nog bedenkt dat de zielsgesteldheid, het innerlijke zielsleven van de man meer uiterlijk is, meer op actie en doen is gericht en dat van de vrouw meer op dieper innerlijk is gericht, dan zul je het begrijpen wat voor moeilijkheden wij hier tegenkomen. Je kunt je nooit voorstellen hoe afschuwelijk de wereld daarin is. Het voorbehoedsmiddelen gebruiken is nog niks.
Dat wonderlijk heerlijke door god ingeschapen geslachtsdrift van man en vrouw, het verlangen en genieten daarvan wordt op zo’n gruwelijke wijze misbruikt dat hij dat nooit ongestraft zal laten. Leefden de mensen maar als beesten dan zou de wereld heel wat beter zijn. Het spreekwoord zegt, toon mij uw vrienden en ik zal zeggen wie gij zijt. Je kunt ook zeggen, aan de plaatjes aan de muur bij het tampatje kent men de soldaat.
Naaktfoto’s zijn verboden maar er is nog een tussenweg.
Ik hou het in de gaten en als het te erg wordt scheur ik de hele rotzooi eraf. Wat een verhalen hè vrouwke. Je hebt gelijk snoes, het ligt niet altijd aan de mannen, soms zijn de meisjes en vrouwen nog erger. Wat zijn wij dan gelukkig dat wij voor elkaar bewaard zijn gebleven.
Wij zijn niet beter dan anderen maar dat die gedachten niet in ons opkomen is zijn genade aan ons.
Ieder jaar een kindje? Nog twee kinderen is genoeg
Als wij later naar onze drang leven is het niet zeker dat we ieder jaar een kindje krijgen. Kinderbeperking op welke manier ook is zonde en blijft nooit onbestraft. Nog altijd is gods woord van kracht, vermenigvuldig u in de wereld.
Hoe dan te leven vragen wij ons af? Een groot gezin wensen wij beiden niet. Als god ons nog twee kinderen geeft, zou het voor ons genoeg zijn. Een oplossing kan ik nu niet vinden lieveling. Dat grote wonder kunnen wij niet in eigen hand nemen. Dat moeten we later samen met god uitmaken.
Kostelijk schat dat onze prullen tijdens het bidden tegen elkaar zitten te gnuiven. Ik ben het met je eens dat het lange stilbidden geen goede invloed op kinderen heeft. Een gezamenlijk avondgebed voor alles spreekt hen veel meer aan.
Wij genieten straks extra door deze tijd
Even een fles bier, het eten was vanavond zout. Je schrijft, alles is zo heerlijk goed, je maakt mij daar zo gelukkig mee!
Wij zullen straks nog meer genieten dan tijdens ons korte samen zijn in Wezep, wanneer wij weer ons eigen huishouden inrichten met onze twee kleine kinderen, maar dan zonder de donkere achtergrond.
Zullen wij nog meer genieten omdat wij deze tijd meemaken die ons nog dichter bij elkaar brengt. Ik zal even je onwennigheid wegknuffelen en zoenen, heb je zo oneindig lief!!! Ik kom weer thuis poppie, hou vol.
Waarom ze willen dat ik de zaak overneem?
Fijn dat je het gezellig had bij mijn ouders en broers en zussen. Waarom ze thuis graag willen dat ik de zaak overneem? Vader kan er niet meer tegenop. De een is er niet geschikt voor en met de ander wordt het voorlopig nog niks. Bovendien, misschien is dit wel te hard gezegd, ze denken allemaal dan zijn vader en moeder meteen onder de pannen en wordt er goed voor hen gezorgd.
Ik zie er nu geen toekomst in en als dat straks verandert wanneer ik thuis ben en er verder geen kansen zijn dan zal ik hem overnemen. Maar dan ook geheel, zonder verplichtingen of medezeggenschap van broers en zusters. Wees niet bezorgd dat je bij mijn ouders in moet wonen. In het ergste geval komen zij bij ons inwonen.
Ik kan het nu niet beslissen, ik moet het straks bekijken hoe het is. Ik geloof niet dat het zover komt dat wij in Raard blijven. Fijn dat je het aan god overlaat Janke. Later weer verder. Alles voor jou!
De genie verhuist, restanten gebruiken en toezien op het werk
De genie verhuist, ik heb om asfalt gevraagd en kreeg wat los. Toen hun wagens wegreden stond ik al met een auto klaar om de restanten op te halen. Je moet er als de kippen bij zijn want er staat een legertje inlanders klaar om alles na te neuzen.
Er was ook nog een grote kast zonder achterwand. Niet erg want als je hem tegen de muur zet is dat opgelost, de chauffeurs kunnen hem goed gebruiken. Heb nog drie grote benzinevaten en een klein kastje en een grote kist ingepikt. Het kastje door de djongos laten schoonmaken en op een van de kamers van de jongens gezet. Nu kunnen al die kistjes, blikken en potjes verdwijnen en wordt het meteen wat gezelliger.
Verder toegekeken op de werkzaamheden. H. is op patrouille met drie man. Hij was over tijd en ik wilde er net op uit om hen te halen toen ze binnenkwamen. Ik dacht dat ze vast zaten met de wagen maar ze hadden 1,5 uur zitten schuilen ergens in een kampong.
Zitten rekenen, weer breuken, als het nog lang doorgaat krijg ik ook nog een breuk in mijn kop. Waarom ik die cursus volg Nan? Om een beetje op peil te blijven en als ik straks voor iets kom te staan weer een beetje de normale berekeningen kan maken.
Twee broeken uit Wezep en een paar sokken ingeleverd. Als ik daar nieuw voor krijg kan ik er weer een beetje in. Een oude onderbroek ingeruild, heb nu twee witte die mooi passen en nog een met een bandje, een akelig goor ding. Een paar dikke sokken gestopt.
Van koken op potkachel naar elektrisch koken
Ah, mijn schat kookt elektrisch, een van haar wensdromen. Wat zal dat een genot zijn. Als het enigszins kan krijg je het later zelf ook. Het spaart zeker heel wat werk uit, wat een verschil met die oude potkachel in het hokje, weet je nog. We zaten dan samen op een aardappelkistje en zoenden elkaar en stikten soms van de rook. Machtige tijd schat maar geef mij toch maar een elektrische kookplaat in plaats van al die rompslomp.
De prijzen vallen mij toch niet tegen schat. Aan de ene kant heb je gelijk door te zeggen wat ik nu koop hebben we maar vast, straks komt er zoveel bij kijken dat het er misschien niet van komt. Toch kunnen we geloof ik beter wachten schat met het oog op waar we terecht komen.
Wat nu te koop is, is het straks misschien ook en wellicht goedkoper. De kookplaat komt bovenaan het lijstje te staan. De gebruikskosten zullen hoger zijn dan stoken met de kachel of op olie maar als je er handigheid in krijgt om met zo weinig mogelijk stroom zo veel mogelijk gaar te stoven dan vallen de kosten vast mee. Kook jij erop of doet moeder het hoofdzakelijk? Weg zwarte pannen maar aanbranden wil het zeker ook nog wel?
Dag afsluiting met het bijbeldagboekje
Even een rokertje van jou, dank liefste, een dikke tút. Eerst dagsluiting.
Zo daar ben ik weer. Het was weer mooi. Zo’n ogenblik doet mij vaak meer goed dan een preek van de dominee. Eerst zingen we een psalm of gezang dan lezen we een stukje in de bijbel wat het bijbeldagboekje aangeeft en de toelichting van het dagboekje en dan danken we. Dat laatste is voor allemaal het ergste want dat doen we om de beurt. Tot slot weer een paar verzen zingen en ieder gaat zijn weegs. De jongens komen trouw tot nu toe en ik hoop dat het zo blijft.
Wat jouw ouders voor mijn schatten doen, zou ik moeten doen
Eerst een zoen, een echte zoen, daar schiet je uit je slof. Wat jouw ouders voor mijn schatten doen, daar moest ik voor zorgen en dat doe ik niet.
Dat weet je Nan, wat jouw ouders voor jou doen doen ze voor mij en wat mijn ouders voor mij doen doen ze voor jou en dat is bij jouw ouders vergeleken niets. Vergeef me Jank?
Ik begrijp het wel en jij mij ook maar we draaien een beetje om elkaar heen. Hoe dankbaar ik je ouders ben en altijd zal blijven weet je. Maar je moet ook begrijpen dat ik een klein beetje voor mijn ouders op kom, al brengen ze er weinig van terecht.
Vrouwke, een tút erop! Ik denk wat ik schrijf snoes. Ik moet je altijd gelijk geven, we zullen daar nog weleens over kibbelen.
Schreeuw naar een eigen leven
Dacht je dat ik niet alles begreep liefste hoe moe je vaak bent van dit leven, je hunkeren, schreeuwen naar een eigen leven?
Alles is heerlijk goed, voel even mijn armen om je heen.
Zo doorgaan schat en moed houden Ik voel jouw diepe liefde waaraan ik mij vasthoud en koester, waardoor ik moed, kracht en geduld krijg want ik voel je dichtbij mij. Dat je mij, die jou dit allemaal aandoet nog zo ontzaglijk kunt liefhebben, is een wonder Jank.
Ik schei er weer mee uit hoor, alles van dyn mantsje. Laten we om moed en vertrouwen bidden. Koes even mijn kleine lievelingen. Nacht schatten en groeten aan pake en beppe.
Telegram Pake Venema dood, brief aan Beppe, 25 maart Soekamandi
God nam onze vader plotseling tot zich. Wat een ontzettend zware slag voor U en ons. Voor U kan het eerste een rijke troost zijn, ik bid dit voor U. Ik kan het nog niet geloven en verwerken, onze vader die wij allen zo liefhadden is dood. God nam hem tot zich. O moeder, kunt U dit dragen, dit is zo hard, zo wreed. Is dit ook gods liefde? Het is zo moeilijk dat onvoorwaardelijk te geloven. Het enige dat wij voor U kunnen doen is bidden al is het nog zo gebrekkig. Ik kan U niet troosten en ik wil het ook niet proberen. Ik weet hoe oneindig groot uw liefde voor elkaar was. Nu moet U verder en het met onze liefde doen. God help ons om dit grote leed lichter te maken.
Ook ik had vader lief, hoe kan het anders? Ondanks onze verschillende opvattingen was hij mijn vader en ik weet hoe lief hij mij had. Ik kan hem geen dank meer brengen voor alles wat hij voor ons gedaan heeft. Ik weet hoe zwaar U het vaak door mij hebt, ben ik schuldig, heb ik verkeerd gedaan, ja vaak klaag ik mijzelf aan. Moeder, ik bid u om vergeving. Geve god dat ik eenmaal de gelegenheid krijg U mijn dank en liefde te doen voelen. Ik kan niet schrijven, maar U moet het voelen.
God troost U en geve U kracht bij dit grote kruis. Vader is thuis, hoe wonderlijk. Mag ik U een innige omhelzing geven mijn moeder?
Uw zoon, Klaas
25 maart 1948
Mijn grote lievelingen. Jank hoe is het thuis, hoe is het met jou, met moeder? Nu thuis te zijn en je te troosten. Alles is nog zo vreemd en onwezenlijk.
Vanmiddag heb ik moeder geschreven, ik weet niet wat, misschien is het niet eens goed, ik hoop dat jij de brief het eerst gelezen hebt. Ik zal trachten je te helpen lieveling maar ik weet niet hoe. Ik weet hoe lief je vader had, ik weet wat je nu moet doormaken. Vlucht met je diepe verdriet naar god, waar je vader nu is.
Jij hebt het na moeder nu het zwaarst omdat je naast je eigen verdriet de zorg voor je moeder hebt.
Jij kunt alleen voor haar zorgen omdat jij echt kunt voelen en begrijpen.
Jij bent nu het sterkst omdat deze lange tijd je sterk gemaakt heeft, sterk in eigen kracht en in gods kracht. Kun je het aan hem overgeven of kom je in opstand tegen zijn liefde? Kun je het zo zien dat hij uit liefde vader tot zich nam?
Ons hart schreeuwt waarom god, wij begrijpen uw liefde niet
Heb je nu nog moed om verder te leven? Ik heb gewenst dat mijn vader gestorven was in plaats van jouw vader. Dat is niet goed maar ik kan er niks aan doen.
Ik verlang zo naar de eerste brief van jou lieveling. Moed houden meiske, ik ben er nog, ik heb je zóó lief, ik heb je zóó nodig. Ons hart schreeuwt waarom god, wij begrijpen uw liefde niet. Leer ons het waartoe verstaan. Wees dicht bij mijn vrouw en bij moeder. Geef hen kracht en troost.
Ik had zo graag vader nog willen zien. Ik weet dat hij mij alles vergeven heeft. Zaterdag denk ik dat hij begraven wordt, ik mag er niet bij zijn. Ik zie jou met moeder bij de groeve staan.
Dan terug, voor jou een leven nog vol verwachting, voor moeder een levensavond met als enige verwachting zich bij vader te voegen. Hoe zal moeder eronder zijn, kan haar zwak gestel het verdragen? Komt ze deze slag te boven? Mogen wij haar behouden? Ik heb nog zoveel goed te maken bij haar.
Hoe moet het nu verder? Harde levensvragen
Hoe moet het nu verder? Wie doet de boerderij? Hoe komt het straks, wat zijn de plannen? Harde levensvragen Nan en zolang wij in het leven staan zullen ze steeds komen.
God zal nu ook verder zorgen. Hij doet het een en laat het ander niet na.
Wat moet ik je verder nog schrijven. Ik heb nog brieven te beantwoorden maar dat is nu zo klein en nietig in vergelijking met deze diepe rouw.
Ik weet dat je hier een knak van krijgt maar blijf niet wanhopen. Bid om kracht en wees sterk. Sterk voor jezelf, voor onze schatten, voor mij, voor moeder en voor de anderen. Ik ben heel dicht bij je en smeek om kracht en troost voor jou.
Met mij gaat het iets beter, ik heb keelontsteking. Slikken doet niet zo zeer meer en de hoofdpijn wordt ook minder. Ik moet nog in bed blijven maar na een paar dagen ben ik weer beter.
Voel mijn innige omhelzing, laat mij je tranen afzoenen, hou goede moed, ik bid voor je.
Dyn man.
Kan niet nadenken, hele corpus is geradbraakt
Mijn dierbare schatten. Nu moest jij mij alles even kunnen vertellen schat.
Gisteravond kreeg ik weer een fijne brief. Je schreef dat vader een beetje grieperig was, is het dat geweest? Ik kan me nog niet voorstellen dat ik hem nooit meer zal zien. Ik kan niet goed nadenken, heb een duf gevoel in mijn hoofd, komt zeker door al die koppijn en aspirines. Ik weet niet wat ik je schrijven moet, daarom schrijf ik maar gewoon.
Ik moet nog met zout water gorgelen en aspirine slikken voor de hoofdpijn. Heb me lekker gemandied en schone kleren aangetrokken, mijn hele corpus is geradbraakt van het lange liggen, vier dagen in bed en ik hou het in bed niet meer uit. Voor het eerst weer wat gegeten, rijst en appelmoes van jou die ik zolang bewaard heb, die komt nu goed van pas. Jij weet nog wel hoe dat eerder was met angina, hoe het je sloopt. Heb ik het erg? Nee hoor, zo bedoel ik het niet maar ik wil je alles schrijven.
J. heeft vier dagen op de buitenpost rond gedaasd. Een gevangene gemaakt en iemand die wegliep zwaar verwond.
Momenteel worden hier geen patrouilles gelopen omdat we te veel zieken hebben. Allerhande kwaaltjes, niets ergs hoor.
Als je dit leest is het misschien 3 april, een bijzondere dag
Als je deze brief leest is het misschien 3 april en is onze kleine lieveling jarig. Het is net of dat nu met vaders dood helemaal wegvalt. Geef onze kleine mol een grote koes en dikke warme túten.
Fijn dat je op Pims verjaardag een grote koek had. Ze snappen er nog niets van maar weten gauw genoeg dat een verjaardag van wie dan ook een bijzondere dag is.
Zuske weet dus ook al waar ze een haarkam voor moet gebruiken, het zit er gauw in.
Pim zal pake een korte tijd missen maar verder merken onze hummels er niets van. Kostelijk hoe hij zich bij pake vermaakte in het bûthús (stal), buiten en overal.
Het schiet op, op zusjes verjaardag ben ik 1,5 jaar van huis.
De tijd zal ons nu nog langer en zwaarder vallen. Eens komt de tijd dat wij elkaar weer mogen zien. God geeft ons veel te dragen, eist hij te veel? Krijg je nu ook kracht naar kruis? O, wist ik alles maar. Ik zit dag en nacht te denken hoe het nu bij je is.
Vader staat nu in het kamertje en wordt morgen begraven. Hoe diep moet je leed zijn, geen vader meer, de stille rustige kracht en steun van hem mis je. Toch ben je altijd dapper Nan. Als jij het nu niet bent is niemand het thuis. Jij zult de komende tijd veel moeten regelen. Ik wil zo graag het grote verdriet om vader verzachten en je gelukkig maken.
Ik moet eerst bericht van jouw hebben hoe het thuis is. Ik weet en voel het maar als ik het van jou lees kan ik het beter begrijpen en je misschien helpen. Nu kan ik niet over vader schrijven. Had je nog verwacht dat ik thuis zou komen? Ik weet dat ik je zo niet help maar ik moet eerst brieven van jou hebben.
27 Maart, nog geen nader bericht van jou
Nog geen nader bericht van jou gehad, stil maar Jank, ik weet alles.
Vanmiddag wordt vader denk ik begraven in Raard. Dan is het hier vanavond tussen 19.00 en 21.00 uur. Ik ben bij jou en moeder thuis. Ik zie vader nog een keer liggen, rustig net zoals het kleine kiekje dat ik van hem heb. Dan brengen we hem naar zijn laatste aardse rustplaats waar zijn lichaam blijft tot god ook dat tot zich neemt.
De klokken luiden weer, niet om de boze geesten te verjagen zoals het oorspronkelijk bedoeld werd maar een overwinningslied en een waarschuwing voor ons die achter blijven. Heden ik, morgen gij, gedenk te sterven, maak je klaar nu er nog tijd is. We scharen ons om zijn graf. De kist met dat ons zo dierbare lichaam daalt in de koele aarde waaruit het is voortgekomen. Alleen zijn lichaam, zijn ziel jubelt voor gods troon.
Het leed snerpt pijnigend door ons heen.
Wordt er nog gesproken door Ds? Ik denk het niet, het was niet vaders wens, misschien een kort gebed. We horen de aarde vallen. Vader is thuis. Stil gaan we terug, opnieuw het leven in. Hoe nu? Met vaders sterven en begrafenis hebben we een nieuwe mijlpaal op onze levensweg geslagen. Ons is moeder, wij en alle anderen. Ik bid om kracht om verder te gaan.
Hoe is het met moeder? Heeft zij ook nog moed om verder te gaan? Jij hebt het nu zoveel zwaarder. Kun je er nog tegenop? Hoe is het met onze kleine schatten, wat heb je er nu ook heerlijk veel steun aan. Hoelang was Pim bij pake en beppe Bruinsma, was ons kleine baasje niet onwennig?
Hoe gaat het nu verder Jank? Wie doet de boerderij?
Allemaal vragen lieveling. Kon ik je nu maar helpen meiske, kon ik nu maar naar huis nu jij het dubbel moeilijk hebt. Maar het is nog niet zo ver, je moet er nog steeds alleen tegenop. Maar toch ook weer niet alleen hè?
Mist Wim pake ook of is hij daar nog te jong voor?
29 Maart, 2e paasdag
2e Paasdag. Daar ben ik eindelijk weer. Gister niet geschreven Nan. Ik had een slechte dag met veel keelpijn. We hadden geen aspirine meer. Dr. had ze niet in Soebang en die pillen moet ik juist hebben om de pijn weg te werken. Onze hospik heeft ze toen van het inlands hospitaaltje gehaald, wonderpoeiers want zodra ik het had genomen zakte de pijn weg. Het is nu de achtste dag en ik hoop dat het gauw afgelopen is. Ben zo slap als een vaatdoek maar dat eet ik er wel weer aan hoor. Tot zover mijn klaagzang.
Gisteravond lag ik alleen in het donker, ik heb zachtjes liggen zingen van Psalmen tot soldatenliedjes. Was zo blij dat die rotpijn weg was.
Heb me geprobeerd voor te stellen hoe het thuis was, 1e paasdag, Christus opstanding, heeft het je iets gezegd lieveling? Mij niet, heb nauwelijks aan Pasen gedacht.
Wat ben ik voor een knul met mijn gejerimineer. Heb jij het niet onnoemlijk veel moeilijker? Hoop zo dat ik vanavond post van je krijg, je laatste brief is van Pims verjaardag op 19 maart.
Even in je brief kijken. Je schrijft niet wonderlijk over ons tweede jonkje, (Pims tweelingbroertje) dat bij god is, je schrijft het heerlijk. Ik voel waarom je niet naar zijn grafje ging.
Jazeker probeerde ik ons kereltje voor te stellen op zijn verjaardag. Moeilijk is dat niet want ik weet door jou hoe onze kinderen zijn en doen. Enig dat ze allebei op hun vingertjes zuigen. Die kleine armpjes om je hals voelen.
Volgende week ga ik waarschijnlijk voor een week naar Tjikaoen. De Lt. gaat met verlof en ik moet zolang de scepter zwaaien. J. gaat naar Kalidjati en wordt vliegenier, binnenkort zien we hem boven Soekamandi hangen.
Ik kan je nu niet helpen liefste maar je weet schat hoe lief ik je heb.
30 Maart
Nog geen post gehad, hoe gaat het nu thuis, met jou, met moeder, met onze lievelingen? Ik verlang erg naar een brief, ik ben vaak ongerust en vraag me af hoe het verder moet. Blijft moeder op de boerderij of wordt alles verhuurd of verkocht? Waar moeten mijn schatten dan naar toe? Dan denk ik ook meteen weer maak je er geen zorgen over, ook daar wordt een weg gevonden.
Ik denk dat ik nu het ergste achter de rug heb, heb heerlijk fris gemandied, ik stonk zuur naar zweet. Theegedronken en een sigaretje gerookt en zelfs wat rijst door de keel gewurgd, kan m’n mond net ver genoeg openen om er een hapje rijst in te stoppen. Hier weer wat rond gestapt. Voel me weer een beetje mens. De kapitein wilde mij meteen naar Tjikaoen hebben maar dat moet hij nog maar een paar dagen uit zijn hoofd laten.
Verder is er niets bijzonders Nan, het is hier nu overal zo goed als rustig.
Schat aan mijn schrijven heb je zo niets. Ik hoop dat het weer beter gaat wanneer ik dat suffe gevoel in mijn kop van de vele aspirientjes kwijt ben.
31 Maart
Heb brief nr 100 van jou gehad van 22 maart, alles was nog heerlijk goed. Niets over vader. Is het dan zo snel gegaan?
Ik kreeg een brief van Ds. Waarin hij mij condoleerde met het grote verlies van vader. Hij schreef dat hij bij jullie geweest was, hoe jij naar de deur snelde en je diepe smart even uithuilde. Ik ben hem daar dankbaar voor.
Ook vertelde hij hoe goed moeder zich houdt, haar grote geloofskracht. Dat het zo blijven mag. Ik verlang ernaar alles van jou te lezen, ik wil je zo graag helpen en troosten. Ik kreeg ook vaders rouwbrief, de laatste brief van vader. Ook ik werd uitgenodigd voor zijn begrafenis, hoe graag had ik daar naast jou gestaan en toch ben ik mee geweest. Op hetzelfde tijdstip heb ik mij alles voorgesteld en meebeleefd. Heb je het gevoeld Nan dat ik bij je was?
Ik krijg weer wat puf om wat te doen maar moet het nog een paar dagen kalm aan doen. Ik ga niet naar Tjikaoen, daar zit zolang een wachtmeester van de staf.
Jank ik schrijf geen lange brieven, ik kan het niet, ik moet eerst alles van je weten. Het hindert toch niet? Je weet hoe ik als het kan nog dichter bij je ben, je nog meer wil helpen wil maar ik weet niet hoe.
Je laatste brief nr 100, alles heerlijk goed. Nu begin je weer opnieuw met nummer 1, met Vaders sterven, diepe rouw, kan mijn meiske moedig verdergaan?
Even je vragen. Nee ik heb nog geen nieuwe schoenen.
Alleen bij levensgevaar van vrouw of kinderen of bij overlijden van hen wordt verlof gegeven. In heel bijzondere gevallen bij ouders. Je vroeg het toen het onze chauffeur overkwam, zijn vader overleed en hij mocht niet weg. Hij lag met malaria in bed.
Nu ben ik degene die niet weg kan.