Van NIOD naar Rijksmuseum

Op 1 september 2017 startte het grote onderzoek Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950

Taboe in het theemeubel maakt sinds december 2017 deel uit van het programmaonderdeel Getuigen en tijdgenoten.

Op 13 oktober 2018 organiseerde het NIOD een van de  publieksbijeenkomsten over de stand van zaken van het onderzoek. Lees hier eventueel het verslag.
De emoties liepen hoog op tijdens de bijeenkomst. Wat leeft het onderwerp volop. Dit hoofdstuk, of beter dit boek is nog zo open als het maar kan.

Tijdens de bijeenkomst komen verschillende invalshoeken aan bod en iedere invalshoek kent zijn eigen geschiedenis, leed en waarheid.

Een van de deelnemers aan het panelgesprek aan het einde van het avondprogramma is Martine Gosselink van het Rijksmuseum. Zij roept de aanwezigen in het publiek op zich te melden met materialen die mogelijk interessant zijn voor een expositie over de periode 1945-1950 in Indonesië, die het Rijksmuseum gaat organiseren.

Ik meldde mij aan en er was belangstelling voor het verhaal en de bijbehorende materialen. In januari 2021 nam ik contact op met Harm Stevens, conservator van het Rijksmuseum om te vragen of de expositie doorgaat en zo ja of er nog steeds belangstelling is voor ‘de brieven en het materiaal rond Taboe in het theemeubel’. Vanaf die tijd is er regelmatig contact.

Met conservator Marion Anker heb ik het meeste contact. Zij is twee maal bij ons thuis geweest om het materiaal te zien en te inventariseren. Voor de expositie moeten er keuzes gemaakt worden. Past dit verhaal in de expositie Revolusi! zoals deze langzaam maar zeker vorm begint te krijgen? Past het materiaal, zowel letterlijk als inhoudelijk?

Het is een voortgaand proces waarvan de uitslag zeker niet op voorhand bekend is. Uiteindelijk valt de keuze op mijn ouders verhaal, zij samen vormen een van de twintig persoonlijke verhalen in de expositie die de verschillende invalshoeken vertegenwoordigen. Lees meer over de expositie in het persbericht van het Rijksmuseum.

Op vrijdag 14 januari 2022 worden de spullen opgehaald. Het gaat onder andere om de brieven van augustus tot met december 1949. De rest van de brieven ligt in het archief van het NIOD.

Gorkum TV, met Leroy Brood en Damian Bogerd, was erbij en maakte het videoverslag.

Aankomst van de ‘objecten’ in het  atelier van het Rijksmuseum

De ‘objecten’ zijn in goede handen van de papier restaurator.

_{Foto’s: Rijksmuseum/Albertine Dijkema. Mand met brieven, geschreven door Klaas en Janke Bruinsma (augustus tot en met december 1949). Klaas was als oorlogsvrijwilliger op Java. Foto: Klaas aan zijn schrijfbureau. Te zien in de tentoonstelling Revolusi! (11 feb – 5 juni) in het Rijksmuseum}

Vanaf 11 februari – 5 juni 2022 Revolusi! in het Rijksmuseum

Op 10 februari 2022 is de opening van de expositie. Mijn broers en zussen en ik zijn er als Familie Bruinsma, de in bruikleengevers, bij.

De expositie roept nog voor aanvang veel op, de geschiedenis leeft en is als een geopend boek. Mijn ouders verhaal is één kant. De expositie belicht vele kanten.

Het Rijksmuseum verwoordt het:

‘In de tentoonstellingszalen behandelen we de verschillende thema’s van de revolutie door de verhalen en objecten van twintig ooggetuigen en historische figuren. De tentoonstelling benadert de geschiedenis via ooggetuigen juist om de menselijke ervaring in al haar facetten centraal te stellen.’

‘Dit gebeurt ook in het boek dat bij de tentoonstelling verschijnt. In een uitgebreid publieksprogramma rond de tentoonstelling is er aandacht en dialoog hierover.’

Lees meer over de expositie, over het bijbehorende boek en over het programma eromheen, bestel kaarten, kom ook!

Lees ook de berichtgeving van het proces door Hannie Visser in De Stad Gorinchem

Hoe gaat het verder

Op 6 december 1949 hoort mijn moeder ’s avonds zware voetstappen, legerkisten in de Spukensteeg (Spokensteeg), daar is hij! Haar hart bonkt in haar lijf! Zij vertelde erover op late avonden, veel verder dan dat moment kwam het nooit. De voetstappen en dan het bonken.

Daar laat ik het graag bij.

Mijn vader die strakharde man?

Hoe het verder ging? Uiteindelijk hebben Klaas en Janke een gezin met acht kinderen, in plaats van vier, in Raard. Ze woonden daar samen met mijn vaders ouders in het gedeelde en later opgesplitste huis. De oude pastorie, ons ouderlijk huis.

Mijn vader werd de huisschilder die hij niet wilde zijn, zo verdiende hij zijn verdere werkzame leven de kost.

Alle elementen, het aantal kinderen, het inwonen, het dorp, het werk, alles ging precies zoals zij elkaar schreven het juist niet als voorland te willen.

Toch waren wij een fijn gezin. Met een harde vader. Alsof je wel de fijne kanten leert van hoe je moet of kunt zijn en tegelijkertijd door de starre rechter niet nieuwsgierig mag zijn of, stel je voor, een mening of eigen ideeën over wie je bent of hoe je wil leven kunt hebben, buiten zijn regels. Liever stil zijn.

Daar schreef ik over in Keerkring of rondwaren in tijd. Bedekt. Ingewikkeld en beladen. Wij kinderen hadden zelf stuk voor stuk een revolutie. Die beladenheid is inmiddels verdwenen.

Taboe in het theemeubel, wat een schatrijke bron

Werd mijn vader de strakharde man omdat hij drie jaar en drie maanden in de guerrillaoorlog in Indonesië was? Mijn vader beantwoordt deze vraag zelf:

‘Ik ben hier harder geworden dan ik toch al was’ en ‘Deze tijd zal mij zwaar worden aangerekend’ (Hilma: dat ik zelfs onder zulke extreme omstandigheden mijn vertrouwen niet in god stel, maar alles liever zelf doe).

Over het geweld schrijft hij: ‘Ons raakt het ook, in ons hart voelen wij dat diep, het maakt ons woest en hard’.

Zeker heeft deze tijd hem getekend en gehavend. En zeker, deden de onontkoombare leefomstandigheden dat later net zo goed.

Vooraf kon ik niet weten wat ik in de brieven tegen zou komen.

Stel je voor dat je de kans krijgt om je ouders op jonge leeftijd te leren kennen, wie zij waren, hoe ze dachten, hoe ze liefhadden, hoe ze hun kinderen zouden liefhebben en in alle respect zouden opvoeden. Met alle twijfels, al doende, met god wel of niet als leidraad in het geheel. De ideeën en dromen die ergens zijn verdwenen. De grote liefde in oorlogstijd. Naast die harde, strenge vader ken ik hem nu zoals hij óók was, lief en zorgzaam.

De brieven uit de Indiëtijd, die meer dan 65 jaar achter slot en grendel in het theemeubel waren weggeborgen, het taboe waarover werd gezwegen.

Wat is het een schatrijke bron gebleken in zoveel opzichten. Wat een verhaal, wat een spiegel, talloze herkenningspunten bij hem, bij haar, voor mij, voor ons gezin en in zoveel lagen ook ver daarbuiten.

Zij beiden met hun eigen verhaal in het geheel van de geschiedenis. Hun verhaal in perspectief.

Hoe alles langzaam in elkaar past.

Klaas en Janke in de expositie Revolusi! in het Rijksmuseum! Het onvoorstelbare gebeurt

Dat ze alles aan elkaar schreven, dag in dag uit. In extreme omstandigheden. Over en weer. Hun verhaal blijft niet onopgemerkt. De brieven zijn in het archief van het NIOD, de blogs Taboe in het theemeubel zijn als Pdf’s in de bibliotheek van het NIOD te vinden.

Wetenschappers die het materiaal voor hun onderzoek gebruiken, binnen en buiten het grote onderzoek Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950
Lees eventueel ook blog 93 en blog 98.

Tijdens de publieksbijeenkomst van het NIOD over de stand van zaken van het onderzoek op 13 september 2018 doet het Rijksmuseum een oproep aan de aanwezigen: wie heeft er materiaal over deze periode? Er komt een expositie.

Net zoals bij het NIOD meld ik mijn ouders verhaal aan. Er is interesse, het blijft vervolgens lange tijd stil.

Begin dit jaar neem ik contact op, wie weet gaat de expositie niet door? Het is een goede timing en het balletje gaat rollen. Blijft rollen. Tot bijna een jaar later er de zekerheid is: de keuzes zijn gemaakt en het verhaal van Klaas en Janke krijgt een plek in de expositie Revolusi! in het Rijksmuseum!

Hun persoonlijke verhaal is straks ‘een van de vele gezichten die deze geschiedenis heeft’. Mijn ouders verhaal landt in het geheel van wereldwijde en eeuwenlange geschiedenis.

Dat geeft – in alle ellende die zich heeft voorgedaan – een soort bevrijdend gevoel. Aparte en fijne gewaarwording!

Wie had dit ooit kunnen bedenken?!

Kom zelf kijken hoe ‘het gezicht’ van Klaas en Janke er binnen het geheel uitziet. De expositie is van 11 februari tot en met 5 juni 2022. Meer hierover in dit persbericht en op de site van het Rijksmuseum.

Wat een machtig slot!

Tot slot: een fotoboek!

Meer dan tien jaar lang heb ik gedacht in de reeks:

brieven lezen – blogs schrijven – door naar het boek – moet in februari 2022 klaar zijn want dan wordt het grote onderzoek van het NIOD opgeleverd én, met de latere toevoeging, dan start de expositie Revolusi!

24 Augustus 2021 plaatste ik de laatste blog, boek erachteraan? Zo liep het niet.

Het verhaal van Klaas en Janke is inmiddels een online boek. Ik moet alleen met terugwerkende kracht het begin van hun verhaal in blogs omzetten, op dezelfde manier zoals ik dat aan het einde deed. Dan is het verhaal compleet. Wat voegt een verkorte versie in boekvorm dan nog toe?

Sinds een tijd speelde de gedachte en al die foto’s dan? Mijn vader maakte veel foto’s, deze zijn lang niet allemaal te zien in Taboe in het theemeubel.

Veel van deze foto’s zijn uniek, dat weet ik omdat ik ze een keer meebracht toen ik een serie brieven naar het NIOD bracht. Er waren niet veel militairen met een eigen toestel. Dit soort kiekjes geeft een goede inkijk in het dagelijkse militaire leven daar.

Zo schoot het idee te binnen, maak een fotoboek met korte teksten en verwijs, voor wie meer wil lezen, naar de bijbehorende onlineblogs.

Ik krijg veel positieve reacties op dit idee, en zo ga ik het doen, ik word er blij van. Het kan even duren, de totaal onhaalbare deadline van februari 2022 heb ik van mijn nek gehaald, dat geeft lucht en vrijheid.

Wordt vervolgd!

Taboe in het theemeubel

Duizend maal duizend zinnen op minstens zoveel kantjes
dundoorschijnend vol klein geschreven schuinschrift
over alles wat je liefhebt, alles wat je ziet, al wat je denkt,
alles wat je weet, wat je beweegt, wat je laat en doet, je twijfels
alles wat je voelt, gelooft, vreest en hoopt, alles waar je voor strijdt
van binnen en buiten, ver weg in de groene guerrilla van smaragd

Je leeft, komt na jaren thuis en al je zinnen, al je woorden,
alles wat je wilde wie je was raakt langzaam los
eindeloos verloren in dagen en jaren raak jij kwijt
dichtgeslagen in je brieven muurvaste kantjes
verstopt in het donker achter slot en grendel
in het theemeubel

Langs schuine ruwrauwe vlakken
van robuust volhardend zwijgen
hardhanden beladen randen van machteloze stilte
ongenaakbaar wreed bewaakte trage grenzen
kom ik na al mijn jaren in strakke lijnen aan
en vind je daar

Jij staat als grote trotse vogel

met je vleugels voorovergebogen

je ranke nek in je schouders gedrukt

sterke slagpennen stavast tot het verst uiteen

op je poten gespreid je snavel wijd gesperd

gepind monddood vast in de aarde

Dat ik je zo tref in mijn dromen
genadeloos breekbaar smal
jij mijn harde vader
overdekt met letters
groot onuitgesproken
zware letters drukken je zo neer

Jij roept lees ze en ik zie ze
pel ze een voor een van je
spel ze uit in ragdunne bewoording
een voor een uit je brieven
vormen al je zinnen na al die jaren
een voor een al je dagen

Gestaag vlieg je eindelijk licht en statig op
slaat met grote sterke vleugels
golven tijd terug

wie je was, wat je wilde, wat je lief was
lange slagen machtig gedragen
eindeloos vrij

Hilma Bruinsma
01-05-2017
_{versie 2022}